~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Σελίδες για την ζωή, το έργο, την αλληλογραφία του συγγραφέα και ταξιδευτή της ζωής, της εφημερίδας "Αρκαδικό Βήμα // Επιμέλεια: Πάνος Αϊβαλής"......
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Μεάφραση // Translate


Πέμπτη 31 Δεκεμβρίου 2015

O ΧΑΜΕΝΟΣ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ ΤΟΥ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ




Νίκος Καζαντζάκης – Αίγινα 1931


«Η Αθήνα είναι φρικαλέα. Κλαίω τις μέρες τις εξαίσιες που έχασα μακριά από την Αίγινα» γράφει στον Παντελή Πρεβελάκη τον Αύγουστο του 1934. Ο Nίκος Καζαντζάκης (1883 – 1957 / 74) γνώρισε την Αίγινα το 1925 κι έμεινε για μακρά διαστήματα εκεί μέχρι το 1946. Κοντά στην Αίγινα για πετάγεται στην Αθήνα όποτε οι πρακτικές ανάγκες τον καλούσαν και αρκετά μακριά για να απομονώνεται. Οι πληροφορίες για τη ζωή του στην Αίγινα προέρχονται από την αλληλογραφία με τη δεύτερη σύζυγό του Ελένη Σαμίου-Καζαντζάκη και τον Πρεβελάκη. 
Στις 19 Μαΐου 1927 ξαναφτάνει με τον ζωγράφο Τάκη Καλμούχο και νοικιάζουν το μικρό παράσπιτο της οικίας Παύλου Χάνου στην οδό Αφαίας (ανήκει σήμερα στην οικογένεια Μαγκλή), μέχρι τις αρχές Οκτωβρίου. Αφιερώνεται στην «Οδύσσεια» και σε ταξιδιωτικά. Ο αείμνηστος Κώστας Χάνος περιγράφει στην αυτοβιογραφία του ένα χαριτωμένο παιχνίδι, δώρο του Καζαντζάκη από ταξίδι του, τον Απρίλιο του 1928, όταν διαμένει και πάλι στου Π. Χάνου, την περίοδο του Πάσχα, μαζί με τον Παντελή Πρεβελάκη. Σώζονται ωραιότατες φωτογραφίες στο σπιτάκι και στον ναό της Αφαίας, τραβηγμένες από τον Πρεβελάκη –


kazantakisCapture
Με τη Σμινθίτσα τη γάτα του – 1943
















Μετά από ένα μεγάλο ταξίδι στην Ευρώπη, αμέσως στην Αίγινα, Δεκέμβριο 1930 μέχρι τέλη Μαΐου 1931. Μένει στο σπίτι του φίλου και δικηγόρου του Γιάννη Αγγελάκη. Συγγράφει για βιοποριστικούς λόγους Γαλλοελληνικό λεξικό σε δημοτική και καθαρεύουσα. Το σπίτι, με το μεγάλο κτήμα, τα δέντρα, τα λουλούδια και την ησυχία ενθουσιάζει τον Καζαντζάκη. Σημερινή κατοικία της κόρης του Αγγελάκη, μεγάλης ποιήτριας Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ, που ο Νίκος Καζαντζάκης θα βαφτίσει στις 15 Αυγούστου 1940. – Επιθυμεί δικό του κτήμα στην Αίγινα, και προς τούτο εξουσιοδοτεί τον Αγγελάκη.
Νέο μεγάλο ταξίδι στην Ευρώπη. Επιστρέφει Απριλίου 1933, και αμέσως (12/4) στην Αίγινα, μέχρι τον Οκτώβριο 1934. Τώρα, στο σπίτι της Μαίρης Πάντου, εξαδέλφης της Ελένης. Εδώ θα μείνει μέχρι το 1937. Είναι το άσπρο σπίτι με τα μπλε παράθυρα, ιδιοκτησίας σήμερα Παύλου Μαντούδη, κοντά στην οικία Καπράλου. Φλέγεται από δημιουργικό πυρετό ολομόναχος.
Μετά 4μηνο ταξίδι σε Ιαπωνία-Κίνα, πάλι στην αγαπημένη του Αίγινα, 15 Ιουνίου 1935. Το όνειρό για δικό του κτήμα πραγματοποιείται. Το συμβόλαιο αγοράς στις 5 Ιουλίου 1935 σε συμβολαιογραφείο της Αίγινας (Σ. Ζωγράφου), με τίμημα 14.000 δραχμές. Λίγους μήνες αργότερα το μοιράζεται με τον Καλμούχο. Αμέσως βάζει μπρος τις ενέργειες για κτίσιμο, σε σχέδια του φίλου του αρχιτέκτονα Βασίλη Δούρα. Το θέλει πετρόχτιστο, να μοιάζει με κάστρο, το «Κουκούλι» του. Όλο τον χειμώνα είναι απορροφημένος στην πέμπτη γραφή της «Οδύσσειας». 4 Μαΐου 1936 βάζει θεμέλιο, αφού πρώτα ανοίξει πηγάδι. Μεταφράζει ξένα θεατρικά και Φάουστ του Γκαίτε, τον «Βραχόκηπο» στα γαλλικά και πρώτη γραφή του «Καπετάν Μιχάλη». Απεσταλμένος της «Καθημερινής» στην Ισπανία Οκτώβριο-Νοέμβριο.
Δύο αδέλφια (δύο κολοσσοί Μικρασιάτες), κατά την Ελένη, ο Θόδωρος και ο Ιγνάτιος είναι οι χτίστες, γιοι του Στέλιου Ιγνατιάδη, Μικρασιάτη πρόσφυγα στην Αίγινα. Τελειώνει τον Απρίλιο του 1937. Στον όροφο το γραφείο του, με εντοιχισμένη μια ξύλινη γοργόνα από ακρόπρωρο πλοίου στον βορινό τοίχο και τον τροχό του Shinto (εθνική θρησκεία της Ιαπωνίας) στον ανατολικό, με χρυσές και μαύρες ψηφίδες, από τη γλύπτρια Έλλη Βοίλα. Ξανά, από τα τέλη 1936 μέχρι Οκτώβριο 1938, στην Αίγινα. Γράφει τη τραγωδία «Μέλισσα» και καινούργια κάντα και την έκτη και τελευταία γραφή της «Οδύσσειας», που εκδίδεται σε ογκώδες σχήμα. Πηγαίνει στην Αθήνα και μετά στην Αγγλία. Τον Δεκέμβριο 1939 επιστρέφει στην Αίγινα. Μικρό ταξίδι στην Κρήτη και ξανά στην Αίγινα.


kazantakis_closeCapture
Με τη Σμινθίτσα Μάρτιος 1943

Ο Β΄παγκόσμιος πόλεμος σε λίγο ξεσπά. Όλα τα χρόνια της Κατοχής τα περνά στην Αίγινα με εξαίρεση μία-δύο ολιγοήμερες μεταβάσεις στην Αθήνα. Το φάσμα της κατοχικής πείνας χτυπά δεινά την Αίγινα. Μαζί με τον Άη Στράτη κατέχει τη θλιβερή πρωτιά θανάτων από πείνα. Ο λιτοδίαιτος Κρητικός θα στερηθεί πολλές φορές την απαραίτητη τροφή, τρεφόμενος ακόμη πιο λιτά σαν ασκητής, θηρίο σωματικής και πνευματικής αντοχής. Φίλοι από την Αθήνα και η Ελένη τού προμηθεύουν ενίοτε κάποια φτωχά φαγώσιμα. Αλλά και φίλοι και γείτονες στην Αίγινα. Ο ίδιος, μεγάθυμος και υπερήφανος, βοηθά όποτε μπορεί. Λίγους μήνες πριν από τη Κατοχή, είχε αγοράσει ένα μεγάλο πιθάρι και το γέμισε λάδι. Το λάδι αυτό, γράφει η Ελένη, έσωσε κάμποσα παιδάκια της γειτονιάς του από τον θάνατο. Τις πιο μαύρες μέρες της πείνας γράφει το πιο κεφάτο έργο του, τον «Αλέξη Ζορμπά». Σε κάποιο σημειωματάριο, καταγράφοντας τα προϊόντα του σκληρού μόχθου του κατά την Κατοχή, σημειώνει: «Έγραψα: ”Αγγλία“, ”Γιαγκ-Τσε“, ”Τριλογία Προμηθέα“, ”Ζορμπά“, ”Ταξιδεύοντας-Ρωσία“, ”Καποδίστρια“, ”Κωνσταντίνο Παλαιολόγο“, ”Μακιαβέλλι“, ξανά ”Δάντη“, ”Άγ. Φραγκίσκο“ και ”Ιλιάδα“, ”Οδύσσεια“ (μεταφράσεις).
Το 1945 στην Αθήνα, πηγαίνοντας πού και πού στην Αίγινα. Πολιτικές διεργασίες και κάποια σχέδια για το εξωτερικό τον κρατούν εκεί. Παντρεύεται την Ελένη και για 2,5 μήνες υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου. Από 18 Απριλίου μέχρι τέλη Μαΐου 1946 ξανά στην Αίγινα, για τελευταία φορά. Γράμμα στον Πρεβελάκη: [Αίγινα] Παράδεισος, 28-4-46: «Εδώ Παράδεισος. Πώς μπόρεσα κι έφυγα, και προς τι;».
Φεύγει για την Αγγλία, χωρίς να ξαναγυρίσει στην Ελλάδα. «Έφυγα για σαράντα μέρες από την Αίγινα και δεν αξιώθηκα να ξαναγυρίσω», είπε στον Πρεβελάκη το 1953.


Kazantzakis2Capture
Με την Ελένη – 1944

Η καθημερινότητά του στην Αίγινα χαρακτηρίζεται από πολύωρη πνευματική εργασία. Ξυπνούσε στις 5 το πρωί και δούλευε μέχρι τις 8 το βράδυ. Μικρή μεσημεριανή ανάπαυλα για λιτό γεύμα και τσάι στις 5 το απόγευμα. Κολύμπι στη διπλανή παραλία. Επισκέψεις από πνευματικούς φίλους της Αθήνας και του εξωτερικού. Κατά καιρούς θα φιλοξενήσει το ζεύγος Σικελιανού, τους Πρεβελάκη, Μυριβήλη, Βενέζη, Τριανταφυλλίδη, Μινωτή, Μπαστιά, Μελαχρινό, Καστανάκη, Καββαδία, Θεοτοκά κ.ά. Ανταλλάσσει επισκέψεις με γείτονες, φίλους και απλούς ανθρώπους της Αίγινας. – Στα καφενεία δεν συχνάζει ποτέ, το θεωρεί χάσιμο χρόνου. Από το σπίτι, που το συνδέει με το λιμάνι ένας σκονισμένος και γεμάτος λακκούβες τότε δρόμος (η σημερινή Λεωφόρος Καζαντζάκη) ένας ψηλός, ξερακιανός, μελαχρινός άντρας, με δύο μαύρα βαθουλωμένα μάτια πίσω από τα γυαλιά του, πλατύ ψάθινο καπέλο στο κεφάλι και αναμμένο τσιμπούκι, βάδιζε ευθυτενής για επίσκεψη σε φίλους, όπως ο Αγγελάκης, ο Ανδρουλιδάκης, οι οικογένειες του γιατρού Γαλάνη και του Χάνου, ο Γ. Μαγκλής, κ.ά. Άλλες φορές με την άμαξα του γείτονά του Βάσανου (Μιχάλης Τζίτζης). Στην Αίγινα υπήρχαν τότε μόνο μόνιππα αμαξάκια, σούστες και κάρα, μουλάρια και γαϊδουράκια. Για τρόφιμα στο μπακάλικο του Βέκιου (Ζαρρής), απέναντι από του Παγούδη. Πάστες από το ζαχαροπλαστείο του Προκόπη (Χατζηιωαννίδη) και κάποια βράδια με παρέες στη ταβέρνα του Μαρίνη στο λιμάνι, που στην Κατοχή λίγο έλειψε να τον σκοτώσει κάποια βόμβα, όπως αναφέρει ένα γράμμα του. Διατηρεί στενή φιλία με τον Μητσάκη (Δημήτριος Λορέντζος), βοηθό στο φαρμακείο Οικονόμου και κατοπινό κοινοτάρχη Κυψέλης. Η φιλία θα συνεχιστεί με αλληλογραφία, όταν θα εγκατασταθεί μόνιμα πλέον στην Αντίπολη (Αντίμπ της Γαλλίας).
Στα γράμματα από την Αντίπολη η Αίγινα θα είναι παρούσα μέχρι τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Σε ένα γράμμα, αντί για Αντίπολη, γράφει: «Αίγινα, 24 Σεπτέμβρη, Σάββατο». Η λαχτάρα για το νησί πάντα παρούσα, που το θυμάται σαν τον «Χαμένο Παράδεισο».
saronicmagazine.com – Γεώργιος Ι. Μπόγρης

 

Δευτέρα 26 Οκτωβρίου 2015

Οι επιστολές του Νίκου Καζαντζάκη

Τι έγραφαν;


«Λυπούμαι που δε θα ζω για να παρακολουθήσω όλη τη φρίκη και να δω με τα μάτια μου τους αιώνιους τυφλούς Νόμους να ενεργούν. Πάντα υπελόγιζα πως η βασιλεία αυτή του ολέθρου θα βαστάξει 200 χρόνια (1900-2100).»


Γράφει η Αιμιλία Πανταζή

Η αλληλογραφία του Νίκου Καζαντζάκη προς τον Γιάννη Αγγελάκη, δικηγόρο του και αφοσιωμένο φίλο σε όλη του τη ζωή, αποκαλύπτει την ανθρώπινη πλευρά του Κρητικού Δημιουργού.
Περιπλανήσεις, οικονομική ανασφάλεια, διενέξεις με εκδότες, πολιτική δράση, σχέσεις με τις δυο συζύγους του, η Αίγινα, η μόνιμη εγκατάσταση στη Γαλλία, η σχέση του με τη βαφτισιμιά του, και αργότερα ποιήτρια Κατερίνα Αγγελάκη Ρούκ, εμπεριέχονται σε 74 τεκμήρια (επιστολές και επιστολικά δελτάρια) που καλύπτουν την περίοδο 1917-1957.

«Ελπίζω να μη θεωρηθεί οίηση η αναφορά μου σ’ αυτά τα γράμματα του νονού μου. Απλά θέλω να πω πως η εξοικείωση με ουσιαστικές, πραγματικές αξίες αξίζει όσο άπειρες μελέτες», γράφει μεταξύ άλλων η σπουδαία Ελληνίδα ποιήτρια, η οποία δώρισε τις επιστολές της οικογένειάς της στο Μουσείο Νίκος Καζαντζάκης. 

«Η έκδοση των επιστολών του Καζαντζάκη προς τον πατέρα της, τη μητέρα της και την ίδια αποτελούσε γι’ αυτήν όνειρο ζωής και χαίρομαι που αυτό το όνειρό της γίνεται πλέον πραγματικότητα, ύστερα από πολύχρονες "περιπέτειες"» αναφέρει στον πρόλογό του ο Θανάσης Αγάθου.


Επιλέξαμε αποσπάσματα αυτών των επιστολών...

«2/7/39
Bedford Place 4 
Russell 19 London W.C.1. 

Αγαπητέ φίλε! Το γράμμα τούτο είναι απολύτων εμπιστευτικό και Σε παρακαλώ να ενεργήσεις με απόλυτη εχεμύθεια: Αποφάσισα να νομιμοποιήσω -χωρίς ακόμα να πω λέξη στην Ελένη- τις σχέσεις μου μαζί της. Για δυο λόγους: 
1) γιατί η Ελ[ένη] αρχίζει να στενοχωριέται που έτσι μένει έκθετη μπροστά στην κοινωνία. 
2) Γιατί εδώ στην Αγγλία μια παράνομη συμβίωση είναι insupportable. Λέω λοιπόν, τώρα που θα ‘ρθει η Ελ[ένη] από τη Γαλλία, να τελειώσει και το ζήτημα αυτό, που αρχίζει να την ποτίζει πικρίες. Σε παρακαλώ λοιπόν να ενεργήσεις να βγάλουμε άδεια από την Αρχιεπισκοπή Αθηνών και να μου στείλεις εδώ όλα τ’ απαιτούμενα χαρτιά. Το διαζύγιό μου το πήρα, νομίζω, τον Ιούλιο του 1926, καθώς θα φαίνεται από τα χαρτιά της Αρχιεπ[ισκοπής] Αθηνών δικηγόρος μου ήταν ο Ν. Τουδεζάκης και από αυτόν, αν γίνει ανάγκη, μαθαίνεις τις λεπτομέρειες…. … 

Σε παρακαλώ πάρα πολύ ενέργησε εντελώς αθόρυβα κι ό,τι έξοδα γίνουν μου γράφεις να δώσω εντολή να Σου τα δώσουν. Είναι ανάγκη γρήγορα να ‘χω τα χαρτιά και να παρουσιάσω τη surprise αυτή γρήγορα στην Ελ[ένη]. Ελπίζω να ‘ναι η surprise ευχάριστη. 

… … Είδα ωραιότατα πράματα στα Μουσεία και προπάντων γνώρισα ανθρώπους. Τώρα πια για μένα το μεγάλο ενδιαφέρον το ‘χει η ζωή, ο άνθρωπος ή τα έργα της τέχνης δεν αποτελούν πια το σπουδαιότερο θέλγητρο για τον νου μου. Να βλέπω ανθρώπους, να ‘ρχουμαι σ’ επαφή με ζωντανές ψυχές, μου δίνει τη μεγαλύτερη πια χαρά. 

… … Συλλογίζομαι την Αίγινα –το σπίτι, τον ήλιο, τη μπλαβή θάλασσα- και λεω τι τέρας πρέπει να ‘ναι ο άνθρωπος, τι άπληστο θεριό η ψυχή, για ν’ αφήνει τέτοια ανεχτίμητα αγαθά και να περιπλανιέται μακριά, μέσα στη βροχή και στην ομίχλη. Γιατί; Κανένας δεν ξέρει, μα είναι θαρρώ, ο μόνος δρόμος για να προχωράει ο κακόμοιρος αυτός Σκούληκας της γης.

Πάντα 
Ν»



«Παρίσι, 22 Νοεμβρίου 46 

«Εξαίσιο το Παρίσι: η ζωή μπροστά μας και μέσα μας ρέει άμορφη και μια μονάχα επιθυμία έχει: να πάρει το σχήμα της θέλησής μας. Τώρα όλη μας η θέληση συγκεντρώνεται σε τούτο: να μείνουμε όσο το δυνατόν περισσότερο στην ξενιτειά. Παρίσι; Νέα Υόρκη; Θα δούμε. Σίγουρα θα κατορθώναμε να δημιουργήσουμε την tulpa που έχουμε στο νου μας αν δεν υπήρχε ο γοητευτικός πειρασμός που διασπάει λίγο τη συγκέντρωση: το σπίτι της Αίγινας. Ο Παράδεισος. Μα είναι ανάγκη να ζήσουμε λίγο στην Κόλαση….»





Σε κάποιες επιστολές γράφει και η Ελένη...

«Παρίσι, 29/12/46 

Χρόνια πολλά αγαπημένοι Αγγελάκηδες, ο Θεός να δώσει να πετύχουν φέτος όλα σας τα σχέδια κι ακόμα παραπάνω, να «δέσουν» όλα τα όνειρά σας, σαν τα καλοδεμένα φιστίκα του αιγινίτικου αρχοντικού σας. Ο Θεός να δώσει ακόμα να συναντηθούμε κάπου μακριά από την Ελλάδα, κάπου που να μη σφάζονται οι άνθρωποι κι ούτε να ετοιμάζονται για να σφαχτούν. Μα άραγε να υπάρχει κανένας τέτοιος τόπος; Εμείς ακόμη τίποτα –μήτε μπρος, μήτε πίσω-, απόλυτη ησυχία κι αναμονή. Να δούμε, τι θα μας φέρει το 1947. Σας φιλώ πολύ και τους 3. Και σας παρακαλώ, δίνετε, αν θέλετε, το εσώκλειστο στη γειτόνισσά σας, την αγ[απημένη] μας Ελ[πινικη]. 

Με αγάπη 
Ελ.»


«Antibes, Villa Manolita, 2-1-51 

Αγαπητέ φίλε, Ο Θεός να δώσει να βγούμε ζωντανοί από το 1951. Εμείς κι ο κόσμος όλος. Δε νομίζω πως θα ξεσπάσει τώρα ο πόλεμος μα βρισκόμαστε στα χείλια του γκρεμού, ένα παραπάτημα και ο κόσμος γκρεμίζεται. Ποιος μπορεί να κάμει το παραπάτημα αυτό; Καθώς ξέρεις, όλοι, λαοί κι αρχηγοί, είναι όργανα μιας υπερανθρώπινης δύναμης, αυτή κρατάει τους σπάγγους και μας κουνάει και μας παίζει, τους φασουλήδες. Αν λοιπόν ο δαίμονας της εποχής μας έχει ανάγκη, για τους πέρα από τον άνθρωπο σκοπούς του, να γίνει πόλεμος, θα γίνει, η ανθρώπινη θέληση κοκορεύεται πως τάχατε επεμβαίνει, επεμβαίνει όσο κ’ ένα σπίρτο –ας είναι κι αναμμένο- επεμβαίνει να σταματήσει την πλημμύρα. – Μα αυτά είναι μυστικά μεταξύ μας, μην τα πεις κανενός, άσε τους ανθρώπους τους κακομοίρηδες να θαρρούν πως επεμβαίνουν αποτελεσματικά στην πορεία του κόσμου, άλλη παρηγοριά, οι σερσέμηδες, δεν έχουν.» 

«Antibes, 7/12/51 

Μια λέξη για να Σας ευχηθώ το 1952 να ‘ρθει με λιγότερο άθλιο, άτιμο κι άγριο πρόσωπο. Να δει κ’ η Ελλάδα Θεού πρόσωπο. Το λέω, μα δεν το πιστεύω. Τ’ανθρώπινα πράματα τα κυβερνάει μια δύναμη που δεν είναι ανθρώπινη και που ακόμα λιγότερο είναι "θεϊκιά" και που περισσότερο μοιάζει με το μεσαιωνικό μπαμπούλα που ονομάζουν: διάολο. Κάθε εποχή έχει τον «φύλακα δαίμονά» της, ο δικός μας είναι ο δαίμονας της Καταστροφής. Καμιά αμφιβολία για μένα: πηγαίνουμε, βιαστικά, στον όλεθρο. Το τι θα υποφέρουν οι νέες και μελλούμενες γενιές, είναι αφάνταστο. Λυπούμαι που δε θα ζω για να παρακολουθήσω όλη τη φρίκη και να δω με τα μάτια μου τους αιώνιους τυφλούς Νόμους να ενεργούν. Πάντα υπελόγιζα πως η βασιλεία αυτή του ολέθρου θα βαστάξει 200 χρόνια (1900-2100). Ύστερα θα ‘ρθει μια ισορρόπηση, αυτό που λέμε πολιτισμός, αφάνταστα πλούσιος θα βαστάξει κι αυτός κάμποσο και θ΄αρχίσει κι αυτός ν΄ αποσυντίθεται φτου κι απαρχής! Είμαι για το άμεσο μελλούμενο πεσιμιστής, για το μακρινό μελλούμενο αισιόδοξος. Κι απολύτως γαλήνιος , ξέρετε την device που παράγγειλα να χαράξουν στον τάφο μου: "Δεν ελπίζω τίποτα, δε φοβούμαι τίποτα, είμαι λεύτερος". 

Τέτοιες αρχιχρονιάτικες "ευκές" δεν ταιριάζουν παρά μεταξύ ανθρώπων λεύτερων γι’ αυτό Σας τις γράφω, σε άλλους φίλους λέω: "Χρόνια πολλά, ευτυχισμένο το νέον έτος!" και πάει λέγοντας. Σε Σας ανοίγω το μυαλό μου. 

Και την καρδιά μου, για να Σας πω πως πολύ Σας αγαπώ κ΄ελπίζω πάντα να ξεκολλήσει η Αίγινα από την Ελλάδα και ν’ αράξει ένα πρωί στην Cote d’Azur. 

Ο "Θεός" μαζί Σας πάντα! 
Ν. Καζαντζάκης»

Τα φτερουγίσματα της Κατερίνας...

«Antibes, 1956 ή 1956 

Αγαπητοί και μακροπόθητοι φίλοι, 
Ευχαριστώ για το γράμμα Σας. Έξοχα τα γραφτά της Κατερίνας, και ως φόρμα και ως περιεχόμενο. Φαντάζεστε με τι συγκίνηση διαβάζω τα πρώτα φτερουγίσματα μιας ψυχής που θέλει να κάμει χίλια κομάτια το κλουβί της. Ο "Θεός" να ‘ναι μαζί της στον κακοτράχαλο αυτόν ανήφορο. – Εδώ μοναξιά, καλή καρδιά, πολλή δουλειά. Ξεριζωθήκαμε κι από την Αίγινα. Το καλοκαίρι θα γυρίσουμε Ιταλία κ’ ίσως Γιουγκοσλαβία. 

Γεια και χαρά, με παντοτινήν αγάπη»




«Antibes, Μάιος 1957 

Αγαπητή Κυρία Αγγελάκη, Με μεγάλη χαρά θα πω κ. εγώ το λόγο μου στο Institut Francais. Γράφω τώρα στον Merlier και τον παρακαλώ ας ελπίσουμε. Θα χαρώ πολύ, γιατί η Κατερίνα αξίζει και ποιος ξέρει τι της γράφει η μοίρα της. ο Θεός ας είναι μαζί της πάντα – για καλό δικό του! 

Μου χαιρετάτε τον αγαπημένο Δρυ, τον Γιάννη. Να ΄στε καλά πάντα. Εδώ ήλιος λαμπρός, θάλασσα, ησυχία, ευτυχία – η Ελλάδα χωρίς τους Ελληνάδες. Δουλεύω, σα να ‘μουν υποχρεωμένος, σα να ‘μουν σκλάβος κάποιου δαίμονα. Και τη σκλαβιά αυτή τη λέω ελευτερία. 

Δικός Σας πάντα. 
Ν. Καζαντζάκης» 

Η Κατερίνα Αγγελάκη ανυπομονούσε να γνωρίσει τον νονό της. Αλλά, λίγο πριν ξεκινήσει να τον συναντήσει στη Γαλλία όπου θα πήγαινε για σπουδές, εκείνος πέθανε στο Freiburg, στις 26 Οκτωβρίου 1957. Γράφει στον πρόλογο του βιβλίου, «Επιστολές του Νίκου Καζαντζάκη προς την οικογένεια Αγγελάκη»

«Και το παράπονο της ζωής μου είναι ότι καμιά ανάμνηση δεν έχω του νονού μου. Ούτε 7 χρονών δεν ήμουνα όταν έφυγε απ’ την Ελλάδα για να μην ξαναγυρίσει. Δεν κράτησα το χέρι του ποτέ, δεν έψαξα μέσα στο βλέμμα του τη δική του αλήθεια, δεν μπόρεσα να τον ρωτήσω, να αρθρώσω όλες τις ερωτήσεις -φυσικές και μεταφυσικές- που είχε συσσωρεύσει μέσα μου. Αλλά ήταν σαν να είχα ζήσει μαζί με τον Άγιο Φραγκίσκο -τον Φτωχούλη του Θεού-, τον Αλέξη Ζορμπά, τον Καπετάν Μιχάλη σαν να ήταν όλοι πρόσωπα της οικογένειάς μου.» 

 Πηγή:
«Επιστολές του Νίκου Καζαντζάκη
προς την οικογένεια Αγγελάκη»,
εκδόσεις Καζαντζάκη

















Σάββατο 17 Οκτωβρίου 2015

ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ: “O λαός δε σώζεται, σώζει”

Του Στέλιου Συρμόγλου


Η ρήση του παγκοσμίως γνωστού μυθιστοριογράφου και στοχαστή,σχεδόν 57 χρόνια από το θάνατό του, αποτελεί σημαντικό πεδίο προβληματισμού για όλους μας. Για μια ψύχραιμη και ουσιαστική αποτίμηση της στάσης μας στα πολιτικά δρώμενα, αλλά και των ορίων μας.
Καθώς η συντριπτική πλειοψηφία του λαού έχει καταπονηθεί από ανερμάτιστες πολιτικές και έχει εκμηδενιστεί ο ψυχικός δυναμισμός των πολιτών από την πολιτική “τρομοκρατία” και αδρανοποιήθηκε ακόμη και η ένστικτη ροπή των μαζών,που διψούν για κοινωνική δικαιοσύνη και αδιαφορούν για τα οικονομικά ανταλλάγματα της δουλείας τους, ο λόγος του Καζαντζάκη απευθύνεται στο λήθαργο των θελήσεων του πλήθους.
Αφορμή για την αρθρογραφική μου προσέγγιση στο λόγο του Νίκου Καζαντζάκη απετέλεσε η σχετικά πρόσφατη ημερίδα που διοργάνωσε το πανεπιστήμιο του Λάγκος στη Νιγηρία, για το συνολικό έργο του μεγάλου “τεχνίτη” της μυθιστοριογραφίας, ενώ εμείς στην Αθήνα ασχολούμαστε με τα “τερτίπια” των αρλεκίνων της πολιτικής.
Ο Νίκος Καζαντζάκης υπήρξε μια λαμπερή όσο και αμφισβητούμενη προσωπικότητα της εποχής του. Και υπάρχει αναμφίβολα ουσιαστικός δυναμισμός και παλμικής πνοής έργο στα μυθιστορήματα του, όπου κρίνεται το μεγάλο ταλέντο του συγγραφέα κι αυτά που εξασφαλίζουν τη διάρκεια.
Το κυριότερο γνώρισμα του Καζαντζάκη είναι ο δυναμισμός του πάθους, η αλογική έξαρση,ο ζωτικός παλμός. Οι κύριοι ήρωες του είναι ζωντανοί, ορμητικοί, αδίστακτοι και συχνά αμοραλιστές. Αυτό το πάθος έξαρσης του τιτανικού αλογισμού όπου, σίγουρα, η προσποίηση και η υπερβολή αφαιρούν από την τέχνη του μυθιστοριογράφου, δεν εκφράζει το πραγματικό, αλλά μαρτυρεί τις ακροβασίες του Καζαντζάκη, διανοητικές οπωσδήποτε ακροβασίες, οι οποίες “κατευθύνουν” ό,τι είναι αδύνατο να κατευθυνθεί.
Ο Καζαντζάκης αυτοεκφράζεται υπερβολικά, για να επουλώσει προσωπικές του φυσικές ή ψυχολογικές ανεπάρκειες και αδυναμίες.Μειοδοτεί ή πλειοδοτώντας φτωχαίνει πλουτίζοντας. Ο δυναμισμός του πάθους είναι, βέβαια, καθημερινό γεγονός. Και συνιστά το πραγματικό πρόσωπο της ιστορίας, που είναι η αλήθεια.
Ο Καζαντζάκης προσφεύγει στους παροξυσμούς του πάθους κι ενώ ορθώνεται ως αξιόλογος μυθιστοριογράφος, αυτοπροδίδεται ως χαρακτήρας που κυνηγάει με πάθος την εντύπωση και την προσωπική του αθανασία. Αλλοι εκφραστές του δυναμικού πάθους πήγαν πιο πέρα, έφτασαν στις έσχατες συνέπειες, στην ηρωική αυτοκαταστροφή των ηρώων τους. Κι όμως, η πλοκή και η μαρτυρία του Καζαντζάκη αποτελούν αξιοσημείωτες επιτεύξεις…
Δεύτερο στοιχείο της μυθιστοριογραφικής δημιουργίας του Καζαντζάκη είναι η αρνητική πρόσληψη της αρετής. Διαβάζοντας τα μυθιστορήματά του κομίζουμε την εντύπωση πως ο δημιουργός τους “δεν έχει τι να κάνει” την αρετή. Η τελευταία δεν έχει θέση σε τούτο τον κόσμο, είναι κάτι που επιφαίνεται ανεξήγητα, αρνητικά θα λέγαμε, σε σχέση με το ρυθμό της ζωής.
Ο Καζαντζάκης καταπιάστηκε επίσης με θρησκευτικά θέματα. Παθιάστηκε από τη διαλεκτική της ωραίας ψυχής, θέλησε να ιχνεύσει το μυστικό της νέκταρ. Το πέτυχε. Από τα σχετικά του μυθιστορήματα, από το “Βούδα” του και πολλές άλλες ομολογίες του, διαπιστώνουμε πως η εισβολή του στην Ακοίμητη Χώρα υπήρξε επιδερμική. Βέβαια, δεν είναι ο πρώτος που ύμνησε το ηθικό μεγαλείο του Χριστού, έστω κι αν δεν πίστευε στη θεότητα του…
Ανήκει όμως στους λίγους που φτάνοντας στο Ζωοποιό βάθος του μυστικού πνεύματος της θρησκείας, έστρεψε την προβληματική του στον έντονο αντικληρικαλισμό, στις γνωστές επιθέσεις του,τις διανθισμένες από διαφωτιστικές αιχμές. Αυτά τα χαρακτηριστικά τον καθιστούν ανίκανο και ταυτόχρονα ικανό να ιχνηλατήσει το πνεύμα της Αρετής και γενικότερα τη φορά του Ηθιικού.
Τρίτο τέλος στοιχείο των μυθιστορημάτων του Καζαντζάκη, είναι ο συναρπάσσων παλμός, η γοητεία των προσώπων, η μακρόπνοη πλοκή και η υποβλητική τους δύναμη. Ο Καζαντζάκης σαγηνεύει τους νέους κυρίως αναγνώστες του, γιατί τους ξετυλίγει περίτεχνα ένα μυθιστορηματικό σύμπαν με σφύζοντα παλμό και με συνεχή κινητικότητα.
Κατόρθωσε ο Καζαντζάκης να εξασφαλίσει τη διάρκεια. και στο μέτρο που ο Καζαντζάκης είναι ζωντανός και δυναμικός εκφραστής ορισμένων διαστάσεων της προσωπικότητας, θα διαρκεί και θα διαβάζεται.και ο λόγος του θα μας κρούει το “καμπανάκι” της αφύπνισης μας από τη μακαριότητα του “Τίποτα” στη χώρα του “Πουθενά”.
Και θα μας “ντύνει” τη γυμνή συνείδηση με το πάθος του ψυχικού του δυναμισμού, καθώς ο ούριος άνεμος της αισιοδοξίας και της προοπτικής έχει ατονίσει στην Ελλάδα. Και γίνονται όλο και περισσότεροι αυτοί που διαπιστώνουν ότι στο ενθάδε της “γυμνής συνείδησης” μας βλασταίνουν τα “άνθη του κακού” με τη σαγηνευτική του ευωδιά.
Και δυστυχώς έχουν εκλείψει οι “φωνές” που θα μας αποκαλύψουν επέκεινα “θησαυρούς” στην ενθαδική δοκιμασία μας…

Τρίτη 23 Ιουνίου 2015

«Παρηγοριά στον Ελληνα ο Καζαντζάκης»

     ΘΕΜΑΤΑ     

Ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος ως Καζαντζάκης, στη νεότητά του

«Report to Zorba» είναι ο προσωρινός τίτλος της νέας ταινίας, που αποτελεί ουσιαστικά κινηματογραφική μεταφορά της βιογραφίας του Νίκου Καζαντζάκη, όπως ο ίδιος την ανέπτυξε στο βιβλίο του «Αναφορά στον Γκρέκο». Τα γυρίσματα θα ξεκινήσουν το 2016.


Τρία χρόνια μετά το «Ο Θεός αγαπάει το χαβιάρι», την ταινία του Γιάννη Σμαραγδή για τον Ιωάννη Βαρβάκη, ο σκηνοθέτης έχει ήδη γράψει το σενάριο και βρει παραγωγούς για το επόμενο μεγάλο πρότζεκτ, που ακολουθεί τα ίδια μονοπάτια με τα προηγούμενα. «Report to Zorba» είναι ο προσωρινός τίτλος της νέας ταινίας, που αποτελεί ουσιαστικά κινηματογραφική μεταφορά της βιογραφίας του Νίκου Καζαντζάκη, όπως ο ίδιος την ανέπτυξε στο βιβλίο του «Αναφορά στον Γκρέκο». Τα γυρίσματα θα ξεκινήσουν το 2016 και για μία ακόμη φορά πρόκειται για διεθνή συμπαραγωγή.
Τέσσερις ευρωπαϊκές χώρες, Ελλάδα, Γαλλία, Αυστρία, Γερμανία, και μια πολύ μακρινή, η Κίνα, θα είναι συμπαραγωγοί και, με εξαίρεση τον Κινέζο εκπρόσωπο, όλοι βρέθηκαν στο πλευρό του σκηνοθέτη στη χθεσινή παρουσίαση της ταινίας. Στάθηκαν όλοι στο γεγονός πως πρόκειται για ένα ακόμη έργο στο κινηματογραφικό πάνθεον του Καζαντζάκη, μετά τον «Τελευταίο πειρασμό» του Σκορσέζε (1988) και το «Zorba the Greek» (Αλέξης Ζορμπάς) του Κακογιάννη (1960).
Η ταινία θα είναι πολύγλωσση. Θα μιληθούν όσες γλώσσες μιλούσε και ο ίδιος ο Καζαντζάκης: ελληνικά, γαλλικά, γερμανικά και κινεζικά. Την ίδια λογική θα ακολουθήσουν και τα γυρίσματα, καθώς η κάμερα θα μεταφερθεί σχεδόν σε όσα μέρη ταξίδεψε και ο ίδιος. Ακόμη και στη μακρινή Κίνα. Ενδιαφέρον αποτελεί το γεγονός ότι ιστορικός κινηματογράφος της Βιέννης, που πλέον ανήκει στα μνημεία της πόλης, θα ανοίξει ειδικά για τη σκηνή που ο Καζαντζάκης παρακολουθεί εκεί μια ταινία - θα προβληθεί με τα ίδια μέσα που γίνονταν τότε.
Ο Θοδωρής Αθερίδης Ο Θοδωρής Αθερίδης ως Γιώργης Ζορμπάς | 
Ωστόσο η εμμονή στη λεπτομέρεια δεν φαίνεται να είναι το μόνο χαρακτηριστικό της ταινίας. Το καστ αποτελεί ακόμη ένα από τα ατού της, καθώς, όπως και στις προηγούμενες παραγωγές του, έτσι και τώρα ο Γιάννης Σμαραγδής επέλεξε τόσο Ελληνες όσο και ξένους ηθοποιούς για τους κεντρικούς ρόλους.
Προς το παρόν ανακοινώθηκαν μόνο τα ονόματα των Ελλήνων: ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος θα ενσαρκώσει τον ίδιο τον συγγραφέα σε νεαρή ηλικία (άγνωστος παραμένει ο ξένος ηθοποιός που θα τον υποδυθεί σε μεγαλύτερη), η Μαρίνα Καλογήρου θα παίξει τη γυναίκα του, Ελένη Καζαντζάκη, ο Θοδωρής Αθερίδης θα υποδυθεί τον Γιώργη Ζορμπά και η Ζέτα Δούκα, σε μια πραγματικά ρεαλιστική μεταμόρφωση, θα γίνει η Μελίνα Μερκούρη, με την οποία ο Καζαντζάκης συναντήθηκε στην Αντίπολη της Γαλλίας για να συζητήσουν, μαζί με τον Ντασσέν, τις λεπτομέρειες της κινηματογραφικής μεταφοράς τού «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», το 1957. Μαζί τους και ο Στάθης Ψάλτης, στον δραματικό ρόλο ενός καλόγερου.
Η Ζέτα Δούκα ως Μελίνα ΜερκούρηΗ Ζέτα Δούκα ως Μελίνα Μερκούρη | 
«Θα ήθελα, αν γινόταν, η ταινία να μην έχει καθόλου όνομα σκηνοθέτη» δήλωσε ο Γιάννης Σμαραγδής. «Και αυτό γιατί δεν είναι τίποτε περισσότερο από ένα συνονθύλευμα αγάπης ανάμεσα σε όσους εργάζονται γι’ αυτή. Είναι μια ταινία απολύτως χρήσιμη αυτή τη στιγμή για τη χώρα μας, που δοκιμάζεται προσωρινά. Ο Καζαντζάκης είναι μια προσωπικότητα οικουμενική και πολύπλευρη, με παγκόσμια ακτινοβολία, και αυτό το φιλμ για τη ζωή του θα ενισχύσει την εικόνα της Ελλάδας στο εξωτερικό. Ταυτόχρονα οι Ελληνες θα παρηγορηθούν και θα πάρουν δύναμη. Πρόκειται για μια κινηματογραφική περιπέτεια με στοιχεία που αναδεικνύουν το καλύτερο που έχουν μέσα τους οι άνθρωποι».
Οσο για τον τρόπο προσέγγισης του θέματος, αν θα παρουσιαστεί μια εξιδανικευμένη εικόνα του Καζαντάκη, καθώς δεν γίνεται καμία αναφορά στην πρώτη του γυναίκα ή σε όσα αρνητικά έχουν γραφεί ή ακουστεί γι’ αυτόν, ο σκηνοθέτης ξεκαθάρισε: «Ο Καζαντζάκης επέλεξε να δώσει στην “Αναφορά στο Γκρέκο” στοιχεία για τον βίο και την πολιτεία του. Εκεί βασιστήκαμε εμείς κι εκεί δεν γίνεται καν λόγος για τη Γαλάτεια Καζαντζάκη.
Από την άλλη, τόσο εκείνη όσο και ο αδερφός της είχαν γράψει πραγματικά άσχημα πράγματα γι’ αυτόν, στα οποία ωστόσο ο ίδιος δεν έδωσε ποτέ ούτε απάντηση ούτε συνέχεια. Ηταν μεγαλόκαρδος και υπεράνω καταστάσεων. Ωστόσο δεν είχε λάβει τα εύσημα που του έπρεπαν από την πατρίδα του όσο ζούσε. Καιρός να αποκατασταθεί η τιμή του».
Και οι τρεις συμπαραγωγοί (Στέλιος Ζιάννης - Γερμανία, Βενσάν Μισό - Γαλλία, Tόμας Κρίστιαν Αϊχτιγκερ - Αυστρία) συμφώνησαν ότι δύσκολα βρίσκει κάποιος πλέον μεταφρασμένα βιβλία του Καζαντζάκη στις χώρες τους. Ειδικά στη Γερμανία, δεν υπάρχει σχεδόν κανένα. «Το έργο του τείνει να ξεχαστεί» δήλωσε ο Στέλιος Ζιάννης από τη γερμανική εταιρεία παραγωγής. «Η ταινία είναι ένας τρόπος να αντιστραφεί αυτό, καθώς ο Καζαντζάκης θα παρουσιαστεί ως γέφυρα που θα ενώσει την Ελλάδα με τον υπόλοιπο κόσμο».