«Το Μήνυμα του έργου του Οικουμενικού και Πατριώτη Μεγάλου Κρητικού Συγγραφέα και Ποιητή Νίκου Καζαντζάκη»

Περίληψη της ομιλίας του Φίλιππου Νικολόπουλου*

Ο Νίκος Καζαντζάκης είναι μεγάλος οικουμενικός και μαζί πατριώτης συγγραφέας.

Οικουμενικός γιατί η πνευματική του αγκαλιά και ο στοχασμός του, όπως αναδεικνύεται μέσα απ’ το πληθωρικό συγγραφικό και ποιητικό του έργο, αγκαλιάζουν όλο τον άνθρωπο κι ακόμη περισσότερο όλο την πλάση (αυτό φαίνεται καθαρά στην «Ασκητική» του που κατά κάποιο τρόπο αποτελεί τον «πνευματικό μπούσουλα» για όλη του τη σκέψη).

Παράλληλα και πατριώτης γιατί θεωρούσε ότι το καθήκον προς την πατρίδα είναι αδιαπραγμάτευτο κι είναι το πρώτο σκαλί στο οποίο πρέπει ν’ ανέβεις καθώς ακολουθείς τη νοερή κλίμακα για την πνευματική και ψυχική σου κορύφωση. Γι’ αυτό και στην «Αναφορά στο Γκρέκο» αναφέρεται σ’ έναν άλλο μεγάλο Κρητικό, τον συμπατριώτη του Δομήνικο Θεοτοκόπουλο και ζητά να τον κρίνει νοερά. Επίσης, όπως και ο ίδιος έλεγε, πάντα στις μετακινήσεις και στα ταξίδια του κρατούσε ένα «σβώλο κρητικό χώμα», ακριβώς γιατί πάντα ένοιωθε δεμένος με την ιδιαίτερη πατρίδα του, την Κρήτη. Το τελευταίο μάλιστα κεφάλαιο της «Αναφοράς», στο οποίο συμπυκνώνει την κοσμοθεωρία του για το ατέλειωτο «Οδυσσεϊκό ταξίδι και τον διαρκή αγώνα να μετατρέπεις τη «γήινη υπόστασή» σου σε «πνέμα», το ονομάζει «Κρητική Ματιά».

Ο Νίκος Καζαντζάκης, «Ο Ασυμβίβαστος», όπως σωστά τον ονομάζει στο ομώνυμο έργο της η σύζυγός του Ελένη Καζαντζάκη, είχε τεράστιο συγγραφικό έργο και πρέπει να προσεγγίζεται κυρίως ως συγγραφέας, ποιητής, και στοχαστής παρά ως συστηματικός φιλόσοφος, ιδεολόγος και επιστήμονας (γιατί στα πρώτα χρόνια της πνευματικής του πορείας είχε συγγράφει και επιστημονικό έργο με τίτλο «Ο Φρειδερίκος Νίτσε εν τη Φιλοσοφία του Δικαίου και της Πολιτείας», που ήθελε να το υποβάλει ως διατριβή για υφηγεσία στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας). Πάνω από όλα αδιάκοπα αναζητούσε περιπέτειες στον κόσμο των ιδεών και μονοπάτια αναφορικά και λυτρωτικά. Ήταν ένας μεγάλος κι ακούραστος ταξιδευτής σε γήινους τόπους αλά και σε τόπους ιδεών και πνευματικών αναζητήσεων. Όπως το λέει κι ο ίδιος στην «Ασκητική» του: «Η ουσία του Θεού μας είναι ο ΑΓΩΝΑΣ».

Ως συγγραφέα πρέπει να τον συλλαμβάνουμε ως μία συνεχή ροή ενός ορμητικού πνευματικού ποταμού και να μην τον ταυτίζουμε μόνον με την α ή β ιδέα του που συναντάμε στα γραπτά του ή τον α ή β ήρωα των μυθιστορημάτων του. Αυτό που μόνιμα τον διακατέχει είναι η υπαρξιακή αγωνία του, η έλξη προς το απόλυτο, η αναζήτηση μιας βαθιάς λυτρωτικής ανάσας. Αν είναι κάποιος ήρωας προς τον οποίο ομοιάζει περισσότερο, αυτός είναι ο Οδυσσέας, αλλά ένας Οδυσσέας, όπως αυτός τον οραματίστηκε και γλαφυρά τον σκιαγραφεί στο τιτάνιο ποιητικό του έργο «Οδύσσεια» από 33.333 στίχους, που το έγραφε πάνω από 10 χρόνια.

Το έργο του δεν είναι μόνον πεζογραφικό (Όφις και Κρίνος, Βραχόκηποι, Σπασμένες Ψυχές, Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται, Ο Τελευταίος Πειρασμός, Τόντα-Ράμπα, Ο Καπετάν Μιχάλης, Αλέξης Ζορμπάς, Ο Φτωχούλης του Θεού, Αναφορά στον Γκρέκο κ.ά.), αλλά και ποιητικό (Οδύσσεια, Τερτσίνες, μετάφρ. της Θείας Κωμωδίας του Δάντη, Ο Πρωτομάστορας, μετάφρ. του έργου του Γκ. Χάουπτμαν «Πριν απ’ το Ηλιοβασίλεμα» κ.ά.). Επίσης έγραψε έργα φιλοσοφικά και επιστημονικά, (όπως το προαναφερθέν για τον Φρειδερίκο Νίτσε, την Ασκητική, το Συμπόσιο, μετάφρ. του «Ηγεμόνα» του Μακιαβέλλι, Ιστορία της Ρωσσικής Λογοτεχνίας), πολλά ταξειδιωτικά (Ταξιδεύοντας σε Ισπανία, Αγγλία, Ρωσία, Ιταλία, Αίγυπτο, Σινά, Ιερουσαλήμ, Κύπρο, Μοριά, Ιαπωνία-Κίνα), θεατρικά (πολλές τραγωδίες με θέματα από την αρχαιότητα, όπως Προμηθέας Πυρφόρος, Προμηθέα Δεσμώτης, Προμηθέα Λυόμενος, από το Βυζάντιο, όπως Ιουλιανός ο Παραβάτης, Χριστός, Νικηφόρος Φωκάς, Κων/νος Παλαιολόγοςαπό τους νεότερους χρόνους, όπως Καποδίστριας και από άλλα πνευματικά πεδία, όπως Βούδας, Χριστόφορος Κολόμβος). Έγραψε ακόμη και πολιτικό κείμενο τοΣοσιαλιστικό Μανιφέστο του 1945, όταν τον χρόνο εκείνο ασχολείτο με την πολιτική ως ηγέτης της Σοσιαλιστικής Εργατικής Ένωσης.

Τα «τέσσερα» αποφασιστικά μονοπάτια στο ανηφόρισμά του, όπως ο ίδιος έλεγε, ήταν: Χριστός, Βούδας, Λένιν και Οδυσσέας, ενώ άλλα πρόσωπα που «αφήκαν βαθύτερα τ’ αχνάρια τους στην ψυχή του» ήταν ο Όμηρος, ο Νίτσε, ο Μπερξόν και ο Αλ. Ζορμπάς.

Αν θέλουμε να συμπυκνώσουμε το μήνυμα των έργων του θα πρέπει ν’ αναφερθούμε σ’ αυτό που γράφει στην «Αναφορά στον Γκρέκο», ότι δηλ. «Κάθε άνθρωπος, άξιος να λέγεται υιός του ανθρώπου σηκώνει το σταυρό του κι ανεβαίνει το Γολγοθά του» ή ότι «Αλάκερη η ψυχή του μια κραυγή κι όλο του το έργο σχόλιο πάνω στην κραυγή». Το μήνυμά του τελικά πιο περιεκτικά θα μπορούσε να λογιστεί στο εξής: Μπροστά στο μηδέν να έχεις την παλληκαριά να υψώνεσαι και διαρκώς ν’ αγωνίζεσαι ν’ ανεβαίνεις!

Φίλιππος Νικολόπουλος

Καθηγητής Κοινωνιολογίας, Συγγραφέας

_______________

Σύντομο Βιογραφικό Σημείωμα του  Φίλιππου Νικολόπουλου

Πανεπιστημιακός, στο γνωστικό πεδίο της Κοινωνιολογίας, ποιητής, συγγραφέας και δικηγόρος. Από το 1990 δίδασκε Κοινωνιολογία στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης στη Φιλοσοφική Σχολή, στην οποία το 1993 εξελέγη Επίκουρος Καθηγητής. Δίδασκε εκεί μέχρι το 2003, ενώ μετά άρχισε να διδάσκει το ίδιο γνωστικό αντικείμενο, αλλά και μαθήματα Δικαίου, στο Πανεπιστήμιο της Ινδιανάπολης (Πανεπιστημιούπολη Αθηνών) μέχρι το 2013. Το 2008 εξελέγη /τής Καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Ινδιανάπολης. Από το 2014 είναι μέλος του διδακτικού προσωπικού του Πανεπιστήμιου Webster (Παν/λης Αθηνών). Έχει διατελέσει επίσης επισκέπτης ερευνητής στα Πανεπιστήμια Harvard, Yale, Oxford και London School of Economics και Επισκέπτης καθηγητής στη Σχολή Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Λομονόσωφ της Μόσχας. Από το 1994 εκλέγεται μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Επιτροπής Ερευνών επί της Κοινωνιοκυβερνητικής της Διεθνούς Κοινωνιολογικής Εταιρείας.

Ήδη από τα φοιτητικά του χρόνια συμμετέχει στους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες της χώρας. Από το 1985 μέχρι το 1989 βρισκόταν στην ηγετική ομάδα της Λαϊκής Αγωνιστικής Ενότητας (ΛΑ.Ε.) και αργότερα της Σοσιαλιστικής Ένωσης. Πρωτεργάτης της Οικολογικής Ένωσης Πολιτών και ιδρυτικό στέλεχος της Ριζοσπαστικής Οικολογικής Κίνησης (Ρ.Ο.Κ.). Τον Μάιο του 1989 εντάχθηκε στο ΣΥΝ με ομάδα ριζοσπαστών οικολόγων και συμμετέχει στην ίδρυση του Τμ. Οικολογίας του. Από το 1989 έχει κατέβει πολλές φορές υποψήφιος βουλευτής του ΣΥΝ (Αρκαδία, Κρήτη, Αθήνας).

Έχει διατελέσει Πρόεδρος της Παναρκαδικής Ομοσπονδίας Ελλάδος και αντιπρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής της Διεθνούς Δημοκρατικής Αλληλεγγύης (Ε.Ε.Δ.Δ.Α.). Έχει ενεργό συμμετοχή στο ειρηνιστικό και οικολογικό κίνημα της χώρας.

Έχει γράψει βιβλία και δοκίμια κοινωνιολογικού, φιλοσοφικού και πολιτικού περιεχομένου (Εθνικισμός και Σοσιαλισμός στην Περιοχή της Μεσογείου 1980, Πολιτική Ανάπτυξη και Κοινωνική Δυναμική 1994, Πολιτική Ανάπτυξη και Κοινωνικές Δομές στην Ελλάδα 1944-1974, Η Κοινωνιολογική προσέγγιση του Λογοτεχνικού Έργου, Δοκίμια Κοινωνικής και Πολιτικής Οικολογίας, Η Επαναστατικότητα του Σουρεαλιστικού Κινήματος κ.ά.) όπως και άρθρα και μελέτες σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά. Είναι τακτικός συνεργάτης επιστημονικών περιοδικών και εφημερίδων.

Στο πεδίο της Λογοτεχνίας ασχολείται με την ποίηση, το δοκίμιο, το διήγημα, τις λογοτεχνικές μελέτες και την κριτική βιβλίου. Μεταξύ των άλλων έχει γράψει τις ποιητικές συλλογές Λόγοι και Αντίλαλοι, Και η Ζωή και η Αγάπη; Ομολογίες, Ανάβαση (δύο εκδόσεις), Σπονδές στους Ανέμους, Το Σταυροδρόμι της Θλίψης, Ανένδοτοι Στρατηλάτες. Έχει δημοσιευθεί μεγάλος αριθμός ποιημάτων και δοκιμίων του σε έγκριτα λογοτεχνικά περιοδικά.

Είναι μέλος της Ελληνικής Φιλοσοφικής Εταιρείας, της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών (πρόσφατα εξελέγη Πρόεδρος του Πειθαρχικού της Συμβουλίου), του Επιστημονικού Συμβουλίου του Επιμελητηρίου Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητας, μέλος της Ελληνικής Επιτροπής Σπουδών ΝΑ Ευρώπης, μέλος του Δ.Σ. της Εταιρείας Ελληνικής Πολιτιστικής Κληρονομιάς και μέλος του Δ.Σ. της Διεθνούς Βυζαντινής Λέσχης. Επίσης έχει διατελέσει ιδρυτικό μέλος και Διευθύνων Σύμβουλος του Διεθνούς Κέντρου Ιστορικών, Κοινωνικών και Πολιτικών Ερευνών (ΔΙΚΙΠΟΚΕ).