Νίκος Καζαντζάκης: «Μια αστραπή η ζωή μας… μα προλαβαίνουμε!»

Γράφει ο Francesco Vitali

Όταν εκείνος άφησε το γήινο περίβλημά του, εγώ δεν είχα καν μπει στο σπέρμα του πατέρα μου. Κι έτσι, τον γνώρισα μέσα από το έργο του, ένα έργο τόσο πλούσιο που μια ζωή δεν φτάνει για να το μελετήσεις. Αλλά δεν είναι μόνο το έργο του που σε εκστασιάζει. Είναι και η ζωή του ολάκερη. Μια ζωή αντίστασης σε όσα εκείνος θεωρούσε μικρά και ποταπά. Μέχρι τον θάνατό του… Ένας θάνατος του σώματος, αφού η ψυχή του ολοζώντανη κυκλοφορεί από χώρα σε χώρα, από σχολειό σε σχολειό, από έρευνα σε έρευνα και χιλιάδες κιτρινισμένες σελίδες σε όλες τις γλώσσες του κόσμου.

Ο επίλογος, σταθμός στη λογοτεχνική και φιλοσοφική συντροφιά με σύνθημα έναν ξύλινο σταυρό κι εκείνη τη φράση: «Δε φοβούμαι τίποτα. Δεν ελπίζω τίποτα. Είμαι λέφτερος». Φράση που έγινε δικό μου σύνθημα και στάση ζωής πια… Τόσος ο θαυμασμός μου σε τούτο τον ασυμβίβαστο φιλόσοφο και συγγραφέα που τίμησε την Ελλάδα σε όλο τον κόσμο, και που η μεγάλη μητέρα-πατρίδα αρνήθηκε διπλά να τον τιμήσει με τη σειρά της ως όφειλε, θέτοντας αφ’ ενός εμπόδια στην πρόταση να του απονεμηθεί το Νόμπελ, και αφ’ ετέρου μέσω της Εκκλησίας στο ύστατο ταξίδι του προς την πολυπόθητη δική του ελευθερία…

Ε, και λοιπόν; Τι κέρδισαν όλοι τούτοι οι μικρόψυχοι; Ο πιο πολυμεταφρασμένος συγγραφέας του κόσμου, ο οικουμενικός, ο κλασικός, δεν έχει ανάγκη από βραβεία Νόμπελ. Βραβείο του οι εκατομμύρια αναγνώστες σε όλο τον κόσμο! Ο πιο ασυμβίβαστος φιλόσοφος δεν έχει ανάγκη από τις ευλογίες των όποιων ιερατείων. Ευλογία του η αγάπη του κόσμου όπου γης διαχρονικά! Το έργο του ήταν, είναι και θα είναι επίκαιρο, πλούσιο σε αγάπη και δέος για τη λευτεριά ψυχής και σώματος.

Περιδιάβαση στους πολιτισμικούς σταθμούς της ζωής του

• 1883: Ο Νίκος Καζαντζάκης γεννιέται στις 18 Φεβρουαρίου στο Ηράκλειο της Κρήτης που τελούσε υπό Οθωμανική κυριαρχία. Πατέρας του ο Μιχάλης Καζαντζάκης και μητέρα του η Μαρία Χριστοδουλάκη.
• 1897-1898: Κατά την τελευταία μεγάλη Κρητική Επανάσταση, καταφεύγει με την οικογένειά του στη Νάξο, όπου εγγράφεται στη Ρωμαιοκαθολική Γαλλική Εμπορική Σχολή του Τίμιου Σταυρού, και μαθαίνει γαλλικά και ιταλικά.
• 1899-1902: Επιστρέφει στο Ηράκλειο και συνεχίζει τις σπουδές του στο Γυμνάσιο Ηρακλείου.
• 1902-1906: Σπουδές στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
• 1906: Πρωτοεμφανίζεται στα ελληνικά γράμματα με το δοκίμιο «Η αρρώστια του αιώνος» που δημοσιεύεται στο περιοδικό «Πινακοθήκη» με το ψευδώνυμο Κάρμα Νιρβαμή. Γράφει το δράμα «Ξημερώνει» που ανεβαίνει σε αθηναϊκό θέατρο τον επόμενο χρόνο. Δημοσιεύει το πρώτο του μυθιστόρημα, «Όφις και Κρίνο», το οποίο υπογράφει και πάλι με το ψευδώνυμο Κάρμα Νιρβαμή.
• 1907: Εγγράφεται στην Τεκτονική Στοά Αθηνών.
• 1907-1909: Βρίσκεται στο Παρίσι για ανώτερες σπουδές. Παρακολουθεί τη διδασκαλία του Γάλλου φιλόσοφου Henri Bergson και ανακαλύπτει το έργο του Γερμανού φιλόσοφου Friedrich Nietzsche. Γράφει το μυθιστόρημα «Σπασμένες ψυχές» που δημοσιεύεται στο περιοδικό «Νουμάς» με το ψευδώνυμο Πέτρος Ψηλορείτης και σχεδιάζει τα μυθιστορήματα «Ζωή η αυτοκρατόρισσα» και «Θεάνθρωπος». Γράφει επίσης την τραγωδία «Ο Πρωτομάστορας» (ή «Θυσία»), τη διατριβή «Ο Φρειδερίκος Νίτσε εν τη φιλοσοφία του δικαίου και της πολιτείας», και τη μονόπρακτη τραγωδία «Κωμωδία».
• 1910: Εγκαθίσταται στην Αθήνα, όπου βραβεύεται η τραγωδία του «Ο Πρωτομάστορας». Συγκαταλέγεται μεταξύ των ιδρυτικών μελών του «Εκπαιδευτικού Ομίλου» (μαζί με τον Αλέξανδρο Δελμούζο, τον Δημήτρη Γληνό κ.ά.).
• 1911: Παντρεύεται στο Ηράκλειο τη Γαλάτεια Αλεξίου.
• 1911-1915: Μεταφράζει μια σειρά από σπουδαιότατα φιλοσοφικά και επιστημονικά έργα (μεταξύ αυτών έργα των: Nietzsche, Darwin, Bergson, διάλογοι του Πλάτωνα, κλπ). Οι μεταφράσεις του δημοσιεύονται στην Αθήνα από τις εκδόσεις Φέξη.
• 1912-1913: Στους Βαλκανικούς Πολέμους στρατεύεται ως εθελοντής.
• 1914: Περιήγηση στο Άγιον Όρος με τον φίλο του ποιητή Άγγελο Σικελιανό. Γράφει τις τραγωδίες «Χριστός» και «Οδυσσέας».
• 1915: Ο Καζαντζάκης και ο Σικελιανός ταξιδεύουν σε όλη την Ελλάδα, αναζητώντας τη «συνείδηση της γης και της φυλής» τους. Τον ίδιο χρόνο, γνωρίζεται με τον Γιώργη Ζορμπά στο Άγιο Όρος. Η γνωριμία τους θα του εμπνεύσει το μυθιστόρημα που έγινε διάσημο, «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά».
• 1917: Μαζί με τον Γιώργη Ζορμπά, τον περίφημο «Αλέξη Ζορμπά» του μυθιστορήματος, οργανώνει την εκμετάλλευση ενός λιγνιτωρυχείου στην Πραστοβά της Μεσσηνιακής Μάνης.
• 1919: Ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος τον διορίζει διευθυντή και στη συνέχεια γενικό διευθυντή του υπουργείου Περιθάλψεως. Αναχωρεί για τον Καύκασο με σκοπό τον επαναπατρισμό των Ελλήνων που διώκονται από τους Μπολσεβίκους και τους Κούρδους. Επαναπατρίζονται έτσι 150.000 πρόσφυγες που εγκαθίστανται στη Μακεδονία και τη Θράκη.
• 1920: Συνεχίζει τη συγγραφή της έμμετρης τραγωδίας «Ηρακλής», ενώ παραιτείται από το υπουργείο και φεύγει για τη Γερμανία.
• 1922: Διαμένει στη Βιέννη και μετά στο Βερολίνο. Κατά τη διαμονή του στην αυστριακή πρωτεύουσα, προσβάλλεται από μια παράξενη δερματοπάθεια, πράγμα που τον ωθεί να μελετήσει τον Φρόιντ και να μυηθεί στην ψυχανάλυση. Στο Βερολίνο, συγκλονίζεται από την είδηση της Μικρασιατικής Καταστροφής. Γνωρίζεται με έναν κύκλο Πολωνοεβραίων επαναστατριών (τον αποκαλούμενο «πύρινο κύκλο»), που τον επηρεάζει βαθιά. Αρχίζει να γράφει την τραγωδία «Βούδας». Σχεδιάζει το σημαντικότερο δοκίμιό του, την «Ασκητική».
• 1924: Σύντομη διαμονή στην Ιταλία. Στην Ασίζη, τελειώνει την τραγωδία «Βούδας». Επιστρέφει στην Αθήνα, όπου γνωρίζεται με την Ελένη Σαμίου, την οποία θα παντρευτεί το 1945 σε δεύτερο γάμο. Αναλαμβάνει πολιτική δράση στο Ηράκλειο, στο πλευρό των απομάχων που ανήκαν στην Πανελλήνια Ένωση Παλαιών Πολεμιστών της Ελλάδος, μια ανατρεπτική-επαναστατική οργάνωση. Αρχίζει να συγγράφει το μεγάλο επικό του ποίημα «Οδύσσεια». Γράφει το δοκίμιο «Συμπόσιο».
• 1925: Διώκεται δικαστικά για την πολιτική του δράση στο Ηράκλειο. Υποβάλλει στον ανακριτή ένα βαρυσήμαντο πολιτικό κείμενο με τίτλο «Ομολογία Πίστεως», όπου διακηρύσσει τις προοδευτικές του αντιλήψεις. Επισκέπτεται τη Σοβιετική.
• 1926: Γνωρίζεται στην Αθήνα με τον Παντελή Πρεβελάκη. Η φιλία τους θα διαρκέσει 31 χρόνια. Ταξιδεύει σε Παλαιστίνη, Κύπρο, Ισπανία, Ιταλία, Αίγυπτο, όπου θα συναντήσει τον Κωνσταντίνο Καβάφη.
• 1927: Προσκεκλημένος από τη Σοβιετική Κυβέρνηση για τον εορτασμό της δεκάτης επετείου της Οκτωβριανής Επανάστασης, επισκέπτεται και πάλι τη Ρωσία. Στη Μόσχα γνωρίζεται με πλήθος διανοουμένων από όλον τον κόσμο και ιδιαίτερα με τον Ελληνορουμάνο συγγραφέα Panaït Istrati. Επισκέπτονται από κοινού τον Καύκασο και την Ουκρανία. Επιστρέφουν μαζί στην Ελλάδα.
• 1928: Εκείνος και ο Istrati μιλούν για τα επιτεύγματα του σοβιετικού καθεστώτος σε μια μεγάλη συγκέντρωση στην Αθήνα, στο θέατρο «Αλάμπρα». Διώκονται δικαστικά. Ταξιδεύει για τρίτη φορά στην Ουκρανία και στη Ρωσία και στη συνέχεια φεύγει για τον Καύκασο. Γράφει σενάρια για τον ρωσικό κινηματογράφο, μεταξύ των οποίων ένα για τον Λένιν. Συνοδευόμενος από τον Panaït Istrati, συναντά στη Μόσχα τον Maksim Gorky. Εκδίδονται στην Αθήνα οι τραγωδίες «Οδυσσέας» και «Χριστός», καθώς και το ταξιδιωτικό «Τι είδα στη Ρουσία».
• 1929: Ταξιδεύει στην Κεντρική Ασία. Εγκαθίσταται με την Ελένη Σαμίου στην Τσεχοσλοβακία.
• 1930: Γράφει την «Ιστορία της Ρωσικής Λογοτεχνίας», που εκδίδεται στην Αθήνα την ίδια χρονιά. Διαμένει στο Παρίσι και κατόπιν στη Νίκαια.
• 1931: Επιστροφή στην Αίγινα. Αφιερώνεται στη συγγραφή ενός Γαλλοελληνικού λεξικού. Φεύγει για το Παρίσι, όπου επισκέπτεται την Αποικιακή Έκθεση.
• 1932: Μεταφράζει τη «Θεία Κωμωδία» του Δάντη. Από το Παρίσι, φεύγει για τη Μαδρίτη, όπου έρχεται σε επαφή με τους εκπροσώπους της πνευματικής και καλλιτεχνικής άνθησης, που χαρακτηρίζει τη δημοκρατική Ισπανία εκείνη την εποχή.
• 1935: Ταξιδεύει στην Ιαπωνία και στην Κίνα. Μεταφράζει το δράμα του Gerhart Hauptmann «Πριν απ’ το ηλιοβασίλεμα».
• 1936: Γράφει στα γαλλικά το μυθιστόρημα «Le Jardin des rochers» («Ο Βραχόκηπος»), εμπνευσμένο από το ταξίδι του στην Ιαπωνία και την Κίνα. Μεταφράζει το έργο του Luigi Pirandello «Απόψε αυτοσχεδιάζουμε», από το οποίο εμπνέεται για την κωμωδία του «Ο Οθέλος ξαναγυρίζει». Μεταφράζει, επίσης, τον πρώτο «Φάουστ» του Johann Wolfgang Goethe, καθώς και τον «Οθέλλο» του William Shakespeare. Ταξιδεύει κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου στην Ισπανία.
• 1938: Η «Οδύσσεια» εκδίδεται στην Αθήνα. Δημοσιεύεται το «Ταξιδεύοντας-Ιαπωνία και Κίνα». Μεταφράζει το θεατρικό έργο «Σεμέλη» της Inge Westfal.
• 1939: Η τραγωδία «Μέλισσα» δημοσιεύεται στο περιοδικό «Νέα Εστία». Ο «Βραχόκηπος» δημοσιεύεται στο Άμστερνταμ. Προσκεκλημένος από το Βρετανικό Συμβούλιο επισκέπτεται την Αγγλία, όπου γράφει την τραγωδία «Ιουλιανός ο Παραβάτης». Επιστρέφει στην Αίγινα.
• 1940: Γράφει ένα νέο ταξιδιωτικό, «Ταξιδεύοντας-Αγγλία» και ταξιδεύει στην Κρήτη. Ανώνυμα ή με ψευδώνυμο δημοσιεύει σε περιοδικά και εφημερίδες μυθιστορηματικές βιογραφίες, καθώς και τα παιδικά μυθιστορήματα «Στα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου» και «Στα παλάτια της Κνωσσού».
• 1941: Κατοικεί στην Αίγινα. Τελειώνει την τραγωδία «Βούδας» και αρχίζει το μυθιστόρημα «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά».
• 1942: Έρχεται για λίγο στην Αθήνα, όπου συναντά τον καθηγητή Ι.Θ. Κακριδή και θέτουν τη βάση της συνεργασίας τους για τη μετάφραση της «Ιλιάδας» και της «Οδύσσειας» του Ομήρου.
• 1943: Τελειώνει το μυθιστόρημα «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» και αρχίζει την τριλογία του «Προμηθέα».
• 1944: Γράφει τα θεατρικά έργα «Καποδίστριας» και «Κωνσταντίνος Παλαιολόγος».
• 1945: Διαμένει στην Αθήνα και εργάζεται για την ενοποίηση διαφόρων σοσιαλιστικών ομάδων. Οι προσπάθειές του καταλήγουν στην ίδρυση της Σοσιαλιστικής Εργατικής Ένωσης. Παντρεύεται την Ελένη Σαμίου (με κουμπάρους τον Άγγελο και την Άννα Σικελιανού). Διορίζεται υπουργός Άνευ Χαρτοφυλακίου στην κυβέρνηση Σοφούλη. Εκδίδονται στην Αθήνα η τραγωδία «Ιουλιανός ο Παραβάτης» και η οριστική εκδοχή της «Ασκητικής». Εκλέγεται πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών. Πηγαίνει στην Κρήτη ως μέλος μιας αποστολής της ελληνικής κυβέρνησης, στην οποία συμμετέχουν και οι καθηγητές Ι. Καλιτσουνάκης και Ι. Θ. Κακριδής, για τη διαπίστωση των ωμοτήτων των ναζιστών.
• 1946: Παραιτείται από το υπουργικό αξίωμα. Η Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών προτείνει την υποψηφιότητά του, μαζί με εκείνη του Άγγελου Σικελιανού, για το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Δεν του απονέμεται ούτε τότε ούτε και αργότερα εξαιτίας της σκληρής πολεμικής των ελληνικών αρχών (πολιτικών, ακαδημαϊκών, θρησκευτικών). Εκδίδεται το μυθιστόρημά του «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά». Φεύγει για την Αγγλία, προσκεκλημένος από το Βρετανικό Συμβούλιο. Από το BBC, απευθύνει έκκληση στους διανοούμενους όλου του κόσμου να ιδρύσουν μια «Διεθνή του Πνεύματος». Επειδή θεωρήθηκε από τις βρετανικές αρχές ως ανεπιθύμητο πρόσωπο λόγω της αντίθεσής του προς την κρατούσα πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα και την παλινόρθωση της μοναρχίας, φεύγει για το Παρίσι, προσκεκλημένος από τη γαλλική κυβέρνηση. Εκδίδεται στην Αθήνα το θεατρικό του έργο «Καποδίστριας».
• 1947: Διορίζεται στην Ουνέσκο ως σύμβουλος για τη λογοτεχνία. Ο «Ζορμπάς» εκδίδεται στο Παρίσι σε γαλλική μετάφραση.
• 1948: Στο Διεθνές Συνέδριο Λογοτεχνίας στο Παρίσι, μιλάει για τη νεοελληνική λογοτεχνία. Εγκαθίσταται στην Αντίμπ (στη Νότια Γαλλία), την αρχαία Αντίπολη, που είχαν ιδρύσει οι Έλληνες από την Ιωνία της Μικράς Ασίας. Γράφει την τραγωδία «Σόδομα και Γόμορρα» και το μυθιστόρημα «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται».
• 1950: Τελειώνει την πρώτη γραφή του «Καπετάν Μιχάλη». Σύντομη διαμονή στις γαλλικές Άλπεις, ταξίδι στην Ισπανία. Αρχίζει τη συγγραφή του μυθιστορήματος «Ο τελευταίος πειρασμός». «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» εκδίδεται στα σουηδικά στη Στοκχόλμη.
• 1951: Τελειώνει τον «Τελευταίο πειρασμό». Ταξιδεύει στην Ιταλία. Η «Βιογραφία του Αγίου Φραγκίσκου» από τον Jens Johannes Jorgensen εκδίδεται στην Αθήνα, σε μετάφραση και με πρόλογο του Καζαντζάκη. Ο «Ζορμπάς» εκδίδεται στα πορτογαλικά και ο «Χριστός ξανασταυρώνεται» στα νορβηγικά. Η «Ασκητική» εκδίδεται στην Αθήνα από το Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών σε γαλλική μετάφραση.
• 1952: Υποφέροντας από σοβαρή μόλυνση στο δεξί του μάτι, νοσηλεύεται σε νοσοκομείο του Άμστερνταμ. Τα μυθιστορήματά του γνωρίζουν μεγάλη επιτυχία σε πολλές χώρες. Ο «Ζορμπάς» εκδίδεται στα γερμανικά και στα αγγλικά, «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» στα ολλανδικά, στα δανικά και στα φινλανδικά, «Ο τελευταίος πειρασμός» στα νορβηγικά και στα σουηδικά.
• 1953: Υποφέροντας από το μάτι του, νοσηλεύεται σε νοσοκομείο του Παρισιού. Διαπιστώνεται σοβαρή ανωμαλία της λέμφου που τον ταλαιπωρεί από χρόνια. Επιστρέφει στην Αντίμπ όπου έρχεται να τον επισκεφτεί ο καθηγητής Ι.Θ. Κακριδής. Εργάζονται μαζί για την οριστική μορφή της μετάφρασης της «Ιλιάδας» του Ομήρου. Γράφει το μυθιστόρημα «Ο φτωχούλης του Θεού». Ο «Καπετάν Μιχάλης» εκδίδεται στην Αθήνα. Ορισμένες σελίδες αυτού του μυθιστορήματος, καθώς και «Ο τελευταίος πειρασμός» επισύρουν την εχθρότητα της Ορθόδοξης Εκκλησίας Αθηνών, που απειλεί να τον αφορίσει.
• 1954: Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία αναγράφει στον Ίνδικα τον «Τελευταίο πειρασμό». Νοσηλεύεται για πρώτη φορά στο Freiburg im Breisgau της Γερμανίας, στην Πανεπιστημιακή Κλινική, όπου διαπιστώνεται ότι πάσχει από «καλοήθη λεμφοειδή λευχαιμία». Στο Παρίσι, ο Ζορμπάς παίρνει το βραβείο για το καλύτερο ξένο βιβλίο εκείνης της χρονιάς.
• 1955: Ταξιδεύει στην Ιταλία και την Ελβετία. Αρχίζει να γράφει την πνευματική του αυτοβιογραφία, «Αναφορά στον Γκρέκο».
• 1956: Πηγαίνει στο Freiburg im Breisgau για την ετήσια θεραπεία του. Επιστρέφει στην Antibes και ξαναφεύγει για τη Βιέννη, όπου του απονέμεται το Διεθνές Βραβείο Ειρήνης. Τελειώνει την «Αναφορά στον Γκρέκο». Του απονέμεται στην Αθήνα το Κρατικό Βραβείο Θεάτρου. Ο «Καπετάν Μιχάλης» εκδίδεται σε Παρίσι, Οξφόρδη, Λισαβώνα, Λιουμπλιάνα, Ρέικιαβικ, και «Ο φτωχούλης του Θεού» σε Αμβούργο, Στοκχόλμη και Κοπεγχάγη.
• 1957: Πηγαίνει και πάλι στο Freiburg im Breisgau για την ετήσια θεραπεία του. Δίνει στο Παρίσι μια μακρά συνέντευξη για το έργο του, που μεταδίδεται από τη γαλλική ραδιοφωνία. Στο φεστιβάλ Κανών προβάλλεται η κινηματογραφική ταινία του «Jules Dassin Celui qui doit mourir» («Αυτός που πρέπει να πεθάνει») βασισμένη στο μυθιστόρημα «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», με πρωταγωνίστρια τη Μελίνα Μερκούρη. Ταξιδεύει στην Κίνα και στην Ιαπωνία. Στο ταξίδι του γυρισμού, αρρωσταίνει βαριά. Νοσηλεύεται για λίγο στην Κοπεγχάγη και έπειτα μεταφέρεται στο Freiburg im Breisgau, όπου θα φύγει από τη ζωή στις 26 Οκτωβρίου 1957, σε ηλικία 74 ετών. Η σορός του μεταφέρεται στην Αθήνα. Η Αρχιεπισκοπή αρνείται να εναποθέσει τη σορό του σε ναό. Παραμένει στον νεκρικό θάλαμο του Α΄ Νεκροταφείου Αθηνών και μετά μεταφέρεται στο Ηράκλειο, όπου εκτίθεται σε λαϊκό προσκύνημα. Στις 6 Νοεμβρίου 1957, κηδεύεται στο Ηράκλειο δημοσία δαπάνη, χοροστατούντος του Μητροπολίτη Κρήτης Ευγενίου μετά από απαίτηση των εξοργισμένων Κρητικών. Ενταφιάζεται στο οχυρό Μαρτινέγκο, στα ενετικά τείχη, ύστερα από ομόφωνη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου του Ηρακλείου. Ο τάφος του, σύμφωνα με την επιθυμία του, φέρει την επιγραφή «Δε φοβούμαι τίποτα. Δεν ελπίζω τίποτα. Είμαι λέφτερος».

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ

Μυθιστορήματα

• «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» (1946)
• «Ο Καπετάν Μιχάλης» (1953)
• «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται» (1954)
• «Ο Τελευταίος Πειρασμός» (1955)
• «Ο φτωχούλης του Θεού» (1956)
• «Τόντα Ράμπα» (1956)
• «Ο Βραχόκηπος (1960)
• «Αναφορά στον Γκρέκο» (1961)
• «Οι αδερφοφάδες» (1963)

Ποιήματα

• «Οδύσσεια» (1938)
• «Τερτσίνες» (1960)

Θεατρικά

• «Προμηθέας»
• «Κούρος»
• «Οδυσσέας»
• «Μέλισσα»
• «Χριστός»
• «Ιουλιανός ο Παραβάτης»
• «Νικηφόρος Φωκάς»
• «Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος»
• «Καποδίστριας»
• «Χριστόφορος Κολόμβος»
• «Σόδομα και Γόμορρα»
• «Βούδας»

Μεταφράσεις

• «Ιλιάδα»
• «Οδύσσεια»
• «Θεία Κωμωδία» του Δάντη
• «Φάουστ» του Γκαίτε

Ταξιδιωτικά

• «Ταξιδεύοντας» (1927)
• «Τι είδα στη Ρουσία» (1928)
• «Ισπανία» (1937)
• «Ιαπωνία – Κίνα» (1938)
• «Αγγλία» (1941)

Φιλμογραφία

• «Εκείνος που έπρεπε να πεθάνει» (1956), ταινία του Ζιλ Ντασέν, βασισμένη στο μυθιστόρημα «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται».
• «Αλέξης Ζορμπάς» (1964), σε σκηνοθεσία Μιχάλη Γεωργιάδη.
• «Ο τελευταίος πειρασμός» (1988), σε σκηνοθεσία Μάρτιν Σκορσέζε.
• «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται» (1975), τηλεοπτική παραγωγή της ΕΡΤ σε σκηνοθεσία Βασίλη Γεωργιάδη.

Περί Αλέξη Ζορμπά

Ο ήρωας του μυθιστορήματος του Νίκου Καζαντζάκη Αλέξης Ζορμπάς ήταν υπαρκτό πρόσωπο, και κομμάτι της ζωής του Καζαντζάκη, μόνο που το πραγματικό όνομά του ήταν Γεώργιος Ζορμπάς. Είχε γεννηθεί το 1865 στον Κολινδρό της Πιερίας από πλούσιο τσέλιγκα. Μα ο ατίθασος χαρακτήρας του τον έφερε στο στόχαστρο των Τούρκων και άρχισε η περιπλάνησή του. Πολυτάραχη η ζωή του, συγκίνησε τον σπουδαίο Καζαντζάκη ο οποίος γνωρίστηκε μαζί του στο Άγιο Όρος, όταν ο Ζορμπάς, μετά τον θάνατο της γυναίκας του –και ήδη πατέρας εφτά παιδιών (είχε αποκτήσει δώδεκα, αλλά τα υπόλοιπα πέθαναν νωρίς)– αποφάσισε να μονάσει, το 1915. Αυτή η γνωριμία με τον σπουδαίο συγγραφέα τον έκανε για άλλη μια φορά να αλλάξει γνώμη, αφού έφυγαν μαζί για τη Μάνη, όπου επιδόθηκαν σε επιχειρήσεις εξόρυξης κάρβουνου – προσπάθεια που διήρκεσε δύο χρόνια για να περάσει τελικά στην αποτυχία. Δύο χρόνια μετά, ο Ζορμπάς δέχθηκε την πρόταση του Καζαντζάκη να έρθει στην Αθήνα, προκειμένου να τον βοηθήσει στην αποστολή που ανέλαβε να μεταβούν στον Καύκασο για τον επαναπατρισμό 100.000 Ελλήνων (150.000 αναφέρει ο Καζαντζάκης ότι επέστρεψαν στην Ελλάδα) που κινδύνευαν μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση. Μετά την επιτυχία της αποστολής, οι δυο τους δεν ξανασυναντήθηκαν ποτέ. Ο Ζορμπάς έφυγε για τη Σερβία το 1926, όπου επανέλαβε την προσπάθειά του με τα ορυχεία, ενώ παντρεύτηκε δεύτερη φορά και απέκτησε κι άλλα παιδιά. Το 1941, με τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο να πνίγει τα Βαλκάνια, δεν άντεξε τη ναζιστική σκλαβιά και τη φτώχεια –αφού οι Γερμανοί κατέσχεσαν το ορυχείο του– κι έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 76 ετών. Ο τάφος του βρίσκεται στο νεκροταφείο των Σκοπίων «Μπούτελ».

Λεπτομέρεια: Ο Παύλος Σιδηρόπουλος ήταν δισέγγονος του «Αλέξη»-Γιώργου Ζορμπά και ανιψιός της Γαλάτειας Καζαντζάκη και της Έλλης Αλεξίου.

Περί αφορισμού

Τα ιερατεία πάντα φοβούνται τη δύναμη ενός μορφωμένου λαού. Κι έτσι προτιμούν όχλους για να μπορούν να ασκούν την εξουσία τους ή τη συνεργασία τους με δόλια συμφέροντα. Ένας τρόπος επιβολής της χριστιανικής Εκκλησίας ήταν ο φόβος που επισύρει ο αφορισμός.

Ο Καζαντζάκης δεν ήταν ο πρώτος ούτε ο τελευταίος που έμπαινε στο στόχαστρο μικρόψυχων εκκλησιαστικών λειτουργών. Ας μην ξεχνάμε τον αφορισμό της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 από τον πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, Γρηγόριο Ε΄, κατόπιν πιέσεων του σουλτάνου. Νωρίτερα ο ίδιος πατριάρχης είχε αφορίσει τον Ρήγα Φεραίο και τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Αργότερα, αφορίζουν τον Ανδρέα Λασκαράτο με αφορμή το έργο του «Τα Μυστήρια της Κεφαλονιάς» και με υπότιτλο «οι σκέψεις απάνου στην οικογένεια, στη θρησκεία και στην πολιτική εις την Κεφαλονιά», και τον Εμμανουήλ Ροΐδη για το έργο του «Η πάπισσα Ιωάννα». Και πιο πρόσφατα, είχαμε τον αφορισμό του Θόδωρου Αγγελόπουλου για την ταινία του «Το μετέωρο βήμα του πελαργού».

*από το:
https://www.nanaschannel.com/respect-greece/extraordinary-greeks/nikos-kazantzakhs-mia-astraph-h-zwh-mas-ma-prolavainoume/

Ως τελικό αποτέλεσμα, ωστόσο, και προς επίρρωση του γελοίου του πράγματος, μπορούμε απλά να αναφέρουμε πως όλες οι περιπτώσεις αφορισμού στέφθηκαν με απόλυτη αποτυχία, αφού όλοι μα όλοι οι αφορισμένοι Έλληνες έδρεψαν δάφνες επιτυχίας για το έργο τους, όσο και αν ακόμη και με αυτό το όπλο υποταγής συνειδήσεων πάλεψαν κάποια μικρόψυχα μαυροφορεμένα ανθρωπάκια για το αντίθετο…